Welkom in het buitenmuseum van Haarlemmermeer
Waar staat deze verhalenpaal?
- Locatie : tussen hoek Kruisweg / Paxlaan westelijke richting. Dichtsbijzijnde adres: Kaj Munkweg 4 Hoofddorp
- Coördinaten: 52.310.621.984 / 4.683.101.227
- Fietsknooppunten: 54 en 58
Binnenmuseum
Naast de 20 Verhalenpalen die verpreid staan door de hele polder, kunt u ook een bezoek brengen aan het Cruquius Museum in Cruquius en het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp. Kijk op www.haarlemmermeermuseum.nl en op www.komkijkenmetkortingbijCruquius.nl.
Heeft u een verhaal bij deze paal? Stuur het naar schakelsaandeketting@shmdc.nl.
Coupure Haarlemmermeerspoorlijn en Geniedijk
Bij de Burgemeester Pabstlaan in Hoofddorp ligt de zogenaamde coupure in de Geniedijk. De Geniedijk is tussen 1888 en 1894 aangelegd als militaire liniedijk, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. In 1996 plaatste de UNESCO de Stelling van Amsterdam op de Werelderfgoedlijst.
De Geniedijk werd in eerste instantie aangelegd als waterkering om in geval van een militaire aanval op Amsterdam de zuidelijke buitenkant van de Stelling te kunnen inunderen (d.w.z. enkele decimeters onder water zetten). Tijdens de voorbereidingen van de aanleg van de Haarlemmermeerspoorlijnen moest aan de voorwaarden van de waterkering worden voldaan. Daarom heeft de Hollandsche Elektrische Spoorweg Maatschappij (HESM) een Coupure aangelegd, een dijkdoorsnijding die zonodig kon worden gesloten. Daartoe werd in het tracé van de spoorlijn een betonconstructie gemaakt met twee inkepingen waarin houten balken konden worden geschoven. Daartussen kon klei en puin worden aangebracht, waardoor de Geniedijk dan weer een geheel werd.
De opening van de spoorlijn 1912
Na de nodige tegenslag, zoals uitstel vanwege grondverzakking, was het eindelijk zo ver. Op 2 augustus 1912 werden de spoorlijnen Haarlem‑Hoofddorp‑Aalsmeer en Hoofddorp‑Leiden officieel geopend. De door de Aalsmeerse Snijbloemen Exporteurs Vereniging versierde feesttrein vertrok onder grote belangstelling vanuit Haarlem. Onder de vele genodigden waren de minister van waterstaat, de commissarissen der Koningin in Noord- en Zuid‑Holland, de dijkgraaf en heemraden van de Haarlemmermeerpolder en de directie van de HESM, de Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij. De trein reed op stoom, want van meet af aan was het voor exploitant HESM duidelijk dat elektrische tractie op deze lijnen veel te duur zou zijn.
Veel woningen in de polder waren met vlaggen versierd. Vijfhuizen liep uit om de eerste trein te kunnen zien en ook Hoofddorp vierde massaal feest. Men juichte toen om 11.07 uur de trein Hoofddorp binnenstoomde en stopte op het feestelijk aangeklede station. Op het perron zongen leden van de gymnastiek- en schermvereniging een welkomstlied. Ook fanfarekorps Excelsior liet zich niet onbetuigd.
In Hotel De Landbouw werden de genodigden ontvangen door het college van BenW. Burgemeester Slob schetste de lange voorgeschiedenis. Hij bedankte alle betrokkenen. Hij bracht hulde aan de spoorwegingenieurs, en in het bijzonder ook aan de vele polderwerkers die de spoorbaan hadden aangelegd. Ook sprak hij zijn waardering uit voor alle ijver, volharding en energie bij de HESM.
HESM-directeur Van Oyen hoopte van harte dat de spoorweg welvaart en ontwikkeling mocht zijn. Na dit ceremoniële intermezzo - dat slechts een half uur duurde ‑ vertrok de trein naar Aalsmeer. De bevolking van Hoofddorp, die de gelegenheid had gehad de trein te bezichtigen, vierde na het vertrek nog uitgebreid feest.
Bij terugkomst in Hoofddorp bood de directie van de HESM de genodigden een lunch aan in Hotel de Beurs, dat voor deze gelegenheid bijzonder fraai was versierd. Voor de aanvang van de maaltijd bedankte HESM-directeur Van Oyen alle personen, instanties en organisaties die aan de wieg van de spoorlijn hadden gestaan.
Na de lunch ging men in de feesttrein om de lijn Hoofddorp-Leiden in te wijden. In de sleutelstad werd de stoet verwelkomd door het college van B en W. De Leidse burgervader jhr. mr. dr. N.C. de Gijsselaar hoopte dat de nieuwe lijn zou bijdragen aan een nog betere verstandhouding tussen Leiden, de omliggende plattelandsgemeenten en de steden Haarlem en Amsterdam. De dag werd besloten met een bezoek aan het raadhuis in Hoofddorp.
De volgende dag kwam het echte spoorverkeer op gang. De eerste dagen was er veel belangstelling. De eerste zondag moesten zelfs vier extra treinen worden ingezet. De treinwagons waren zo met elkaar verbonden dat de conducteurs van de ene wagon gemakkelijk de andere konden bereiken. De wagons hadden gasverlichting en waren naar de modernste eisen ingericht. Zij boden plaats aan 48 personen in de tweede klasse en 58 in de derde klasse. Een eerste klasse kende het Haarlemmermeerspoor niet. De derde klasse had houten banken, voor korte ritten voldoende gemakkelijk en hygiënisch. De tweede klascompartimenten waren klein, met groen pluche bekleding van de banken. Er waren aparte gedeelten voor rokers en niet-rokers.
Hans Dolman
Nominatie van Dick de Waal Malefijt
Waarom deze Coupure? Op deze plek wijs je bezoekers op twee elementen van de geschiedenis van de Haarlemmermeer. Waarom de Geniedijk werd aangelegd en waarom de Coupure.
De Geniedijk is aangelegd als Liniedijk tussen 1888 en 1903 in de Haarlemmermeer als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. In 1996 werd de Stelling van Amsterdam door UNESCO op de Werelderfgoedlijst geplaatst. De Geniedijk werd in eerste instantie aangelegd als waterkering om te zorgen dat als er een aanval op Amsterdam werd uitgevoerd de omgeving voor de Stelling onder water kon worden gezet (inunderen).
Tijdens de voorbereidingen van de aanleg van de Haarlemmermeer spoorlijnen moest aan de voorwaarden van de waterkering worden voldaan. Om hier aan te voldoen heeft de Hollandsche Elektrische Spoorweg Maatschappij (HESM) een Coupure aangelegd.
Een Coupure is een doorsnijding van een dijk welke bij nood kan worden dichtgemaakt. Hiertoe werd in het tracé van de spoorlijn een betonconstructie gemaakt met 2 inkepingen waar houtenbalken in konden worden geschoven. Tussen de houten balken kon klei en puin worden aangebracht waar door de Geniedijk weer een geheel werd.
Voor de Haarlemmermeerspoorlijn moest een doorsnijding in de Geniedijk (ontworpen als Liniedijk) worden gemaakt voor de verbinding van Hoofddorp naar Leiden. Bij kleinere doorsnijdingen - ‘coupures’ genaamd - werden voorzieningen getroffen om deze te kunnen sluiten. Niet alleen voor de vijand, maar vooral om te voorkomen dat het water zou weglopen waardoor de inundatievelden niet zouden werken. De Amsterdamse stelling is op dit punt uniek, omdat verdediging geschiedde met het onder water zetten (inunderen) van het land rondom de linie. De inundatievelden werden met een laagje water van 40 centimeter onder water gezet. Hiermee werd het terrein onbegaanbaar voor soldaten, paarden en wagens, maar was het eveneens te ondiep voor schepen.
Zo kon de coupure van de Haarlemmermeerspoorlijn met schotbalken worden gedicht in geval van oorlog. De balken werden geschoven in de sleuven van een betonnen constructie aan weerzijden van het spoor. De ruimte tussen de planken werd opgevuld met aarden en zandzakken om het geheel waterdicht te maken. Bovenop de Geniedijk waren hiervoor een aantal schotbalkenloodsjes gebouwd.
Om gedeeltelijke inundatie van de Haarlemmermeerpolder mogelijk te maken, werd tussen 1891 en 1895 de Geniedijk aangelegd. Het vervulde een dubbelfunctie. Enerzijds maakte de dijk het mogelijk dat de zuidelijke helft van de Haarlemmermeerpolder geïnundeerd kon worden terwijl de noordelijke helft droog bleef. In de noordelijke helft werden dan landbouwgronden behouden voor de productie van voedsel voor de bevolking en soldaten die zich ten tijde van oorlog binnen de Stelling ophielden.
Helaas verkeerd de betonconstructie van de Coupure in slechte staat. Ik heb hierover de gemeente Haarlemmermeer al aangeschreven. Waarschijnlijk heeft een plaats op de Werelderfgoedlijst bij de gemeente geen prioriteit.
