19 VINK

Welkom in het Buitenmuseum van Haarlemmermeer

Waar staat deze verhalenpaal? 

• Locatie:  Halfweg, Vinkebrug,  Vinkebrug (weg) / Groeneweg
• RD Coördinaten:  109551, 488957

Heeft u een verhaal over deze paal? Stuur dit dan naar schakelsaandeketting@shmdc.nl.

Binnenmuseum

Naast de 20 Verhalenpalen die verpreid staan door de hele polder, kunt u ook een bezoek brengen aan het Cruquius Museum in Cruquius en het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp. Kijk op www.haarlemmermeermuseum.nl en op www.komkijkenmetkortingbijCruquius.nl.

Vinkebrug 

Op de plaats waar u nu staat lag tot 2015 het buurtschap Vinkebrug. “Vink” omdat een groot deel van de bewoners van oudsher de naam Vink droegen en “brug” omdat er vroeger een brug lag. Maar er was veel meer; de modernisering van Nederland kwam hier voorbij. Maar ook de oorlog. 

Ontstaan

De Verenigde Binnenpolder, waar u nu staat, liep vroeger door tot aan de toen nog open Haarlemmermeer, aan de andere kant van de spoorlijn. In 1631-1632 werd dwars door de polder een trekvaart gegraven van Haarlem naar Amsterdam. Het was de eerste Nederlandse trekvaart die bestemd was voor personenvervoer.
Door de aanleg van de trekvaart konden de boeren niet meer naar hun land aan de andere kant. Om die reden werd een brug aangelegd, de Vinkebrug. Nu is daar een tunneltje onder de snelweg door en een spoorwegovergang.

Verbindingen

De trekvaart was een groot succes, er werden duizenden passagiers per jaar vervoerd. Totdat in 1839 de eerste spoorlijn van Nederland werd geopend tussen Amsterdam en Haarlem. Het succes hiervan was op den duur het einde van de trekvaart exploitatie. In 1883 was de trekvaart afgelopen.
De eerste locomotief die over dit spoor reed heette de Arend. Een replica hiervan staat in het Spoorwegmuseum te Utrecht.

Het jaagpad langs de trekvaart werd steeds verder uitgebouwd tot een belangrijke weg tussen Amsterdam en Haarlem. Vroeger, voor de trekvaart er was, moest men over de smalle en kronkelige Spaarndammerdijk (zie verhalenpaal 18 GEUS) naar Amsterdam. Het jaagpad veranderde vanaf 1762 van een smal zandpad via grindweg en klinkerweg tot de snelweg A200 die het nu is. Hierbij is de oude trekvaart rond 1970 door de wegverbredingen verloren gegaan.

In 1904 werden er aan weerszijden van de toenmalige klinkerweg trambanen aangelegd met bovenleiding. Het was niet de eerste elektrische tram met bovenleiding, dat was de lijn van Haarlem naar Zandvoort die in 1898 in gebruik genomen werd.
De lijn werd geëxploiteerd door Eerste Nederlandsche Electrische Tram-Maatschappij (ENET). Vinkebrug had een eigen halte. De laatste ‘Blauwe Tram’ reed in 1957.
Voor die tijd begonnen er al bussen te rijden tussen Haarlem en Amsterdam.
Vinkebrug had een eigen bushalte aan de snelweg. In 2014 stopte hier voor het laatst de NZH-bus van lijn 80.

Maar er werden meer eerste verbindingen gelegd langs Vinkebrug.
De eerste telefoonlijn tussen steden was die tussen Amsterdam en Haarlem, in 1888 aangelegd door de Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij (NBTM)
De eerste waterleiding tussen steden liep hier ook langs: tussen de duinen achter Haarlem naar Amsterdam, aangelegd door de bekende Jacob van Lennep. Hij werd in 1853 in gebruik genomen.

Het einde

Vinkebrug was een boerengemeenschap en bestond uit een 20-tal boerderijen en woningen van boeren-arbeiders.
De eerste tegenslag was lang geleden de aanleg van voornoemde trekvaart.
De volgende tegenslag kwam toen het recreatieschap Spaarnwoude werd opgericht. Alle land werden omstreeks 1970 onteigend maar men kon wel blijven wonen en werken. De hele Verenigde Binnenpolder maakt overigens deel uit van het recreatiegebied Spaarnwoude.
De definitie klap voor de gemeenschap kwam met de aanleg van de Polderbaan van Schiphol. Toen de baan na veel protesten in 2003 geopend werd, vlogen de vliegtuigen laag over de gebouwen. De dakpannen rammelden soms op de daken. Dat het einde van het buurtschap in zicht was werd toen duidelijk, vooral toen in 2009 een Turks vliegtuig vlak over de huizen scheerde en net aan de andere kant van de snelweg neerstortte. Er vielen 9 doden in het vliegtuig. Het was kantje boord geweest voor het buurtschap.

De regeling voor een schadevergoeding voor de bewoners heeft meer dan 10-jaar geduurd. Eindelijk kwam er een oplossing en werden de plannen voor de gedwongen verhuizing en afbraak van de gebouwen uitgevoerd. In 2015 waren er 15 woningen gesloopt en was de hele buurtschap met zijn saamhorige bewoners verspreid over de regio. Wat er nu nog staat zijn enkele bedrijfsgebouwen en woningen die net buiten de gevarenzone staan.

Omgeving

Het gebied om u heen is de Verenigde Binnenpolder. Het was een echt veeteeltgebied met een oeroud sloten patroon, dat op kaarten mooi te zien is. De polder maakt nu deel uit van het recreatiegebied Spaarnwoude.

Vanaf dit punt kan je in het noorden de Spaarndammerdijk zien liggen met de Dikke Boom (zie verhalenpaal 18 GEUS).

Ca. 1km richting Halfweg bevindt zich “De Batterij” of “Fort aan de Zwet”, een kazemat uit de stelling van Krayenhoff, de voorganger van de Stelling van Amsterdam. Het is nu een natuurgebiedje. Tussen de beide wereldoorlogen heeft hier ook nog even luchtdoelgeschut gestaan. De betonnen fundaties zijn nog aanwezig.
Ca. 2km de andere kant op, richting Haarlemmerliede, bevindt zicht “Fort aan de Liebrug”, onderdeel van de Stelling van Amsterdam.
Beide verdedigingswerken hadden tot doel de weg naar Amsterdam te beschermen.

Recht boven u kunt u meestal de vliegtuigen zien die gebruik maken van de Polderbaan, een van de drukste banen van Schiphol.

van Chris Buzing

Hier stond vroeger de woning Vinkebug 5
foto: Archief Dorpsvereniging, M. Houtkamp, dd 20-10-2014.

Kaart met trekvaart en de ligging van Vinkebrug aangegeven. Het IJ en de Haarlemmermmeer zijn nog niet ingepolderd.
Kaart uit 1746 van Hoogheemraadschap Rijnland (fragment)

Kaart uit 1870 met de Verenigde Binnenpolder. Het oeroude slotenpatroon h-s hier goed te zien. Ook zichtbaar is dat dit doorloopt ten zuiden van de trekvaart.
Midden onder ligt Vinkebrug. Bron: www.topotijdreis.nl

Tramhalte Vinkebrug.
Links de verkeersweg, rechts de trekvaart.
overgenomen uit boek “Op het spoor van de blauwetram”, deel 1, Regio Haarlem.
Schrijver en uitgever: Ad van Kamp, Heilo.
Foto: L.J.P. Albers , dd 22 mei 1957

Vliegtuigen boven Vinkebrug
foto: Archief Dorpsvereniging, M. Houtkamp, dd 03-12-2006

Luchtaanval op Vinkebrug

5 augustus 1944

In de 2e wereldoorlog werd de spoorlijn aanvankelijk nog veel gebruikt, zowel door burgers als voor materiaal transport door de Duitsers. Dat veranderde in 1944. Toen werden steeds meer treinen aangevallen door de geallieerden om het transport te ontregelen. Zo vonden er op zaterdag 5 augustus 1944 langs de spoorlijn tussen Haarlem en Halfweg drie luchtaanvallen plaats. De zwaarste aanval vond plaats bij Vinkebrug. 

Jachtvliegtuigen die terug kwamen van het begeleiden van bommenwerpers naar Duitsland hadden de secundaire opdracht gekregen om op de terugweg het treinverkeer in Nederland te ontregelen. In het hele noordelijk deel van Nederland vonden daardoor aanvallen op treinen plaats. Van de ongeveer 600 jachtvliegtuigen die die dag opstegen hadden ca. 48 Thunderbolts deze opdracht gekregen. 

Totaal vielen op 5 augustus 1944 in Nederland meer dan 70 doden en 251 gewonden. 

Vanuit Amsterdam vertrok een passagierstrein richting Haarlem en vanuit Haarlem vertrokken een passagierstrein en een tram richting Amsterdam. Omstreeks 14:13 uur werd de passagierstrein uit Amsterdam met 150 passagiers beschoten ter hoogte van de centrale werkplaats van Haarlem. Er vielen geen (?) doden, maar wel enkele gewonden. 

Omstreeks de zelfde tijd werd ook de tram richting Amsterdam bij de joodse begraafplaats beschoten. Hierbij viel 1 dode en 2 zwaar gewonden. 

Daarna werd van 14:20 tot 14:26 uur ook de volle passagierstrein van Haarlem naar Amsterdam bij Vinkebrug beschoten. Het waren 3 a 4 duikvluchten. Dat werd een ravage. De gehele trein van 5 rijstellen was doorzeeft met ontelbare kogelgaten. Er is hier bewust op mensen geschoten, men heeft hen niet de kans gegeven de trein te verlaten. Er waren 13 doden, 24 zwaar gewonden en 60 ligt gewonden gewonden. Er waren ambulances tekort en de slachtoffers werden met vrachtwagens afgevoerd naar ziekenhuizen in Haarlem. 

Door verdwaalde kogels gingen ook de hooiberg en daarna ook de boerderij van weduwe Nelis in brand en beide branden volledig af. Een boerderij verderop had kapot geschoten dakpannen bij weduwe K. Vink, geen gewonden. Een grazende koe raakte een poot kwijt en moest afgemaakt worden. 

Een gedenkteken zult u tevergeefs zoeken. 

Het gebeurtenis uitgebreid beschreven in het boek ‘Zonder waarschuwing’ (pagina 145-149) van Jon van der Maas en Aad Neeven.  Een aangrijpend persoonlijk verhaal over deze zwarte zaterdag vind u op de website http://www.komvanavondmetverhalen.nl.